Operation Blue Star: 8 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਫਾਇਰਿੰਗ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦਾਗੇ ਗਏ 80 ਗੋਲੇ,ਟੈਂਕਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਚੜਾਈ, ਕੀ ਹੈ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ?

1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ। ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣਾਇਆ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਕੇਐਸ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।

Operation Blue Star: ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੀ 41 ਵੀਂ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਲ 1984 ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸੀ। ਇੱਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਫੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜੋ 1 ਤੋਂ 8 ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਕੇ.ਐਸ. ਬਰਾੜ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਸੀ।

ਆਖਰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕਿਉ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਇਹ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ

1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ। ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣਾਇਆ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਕੇਐਸ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਬਰਾੜ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ "ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਦ ਟਰੂ ਸਟੋਰੀ" ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਪਿਆ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਪਿਆ।"
ਬੀਬੀਸੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਮਾਰਕ ਟੱਲੀ ਅਤੇ ਸਤੀਸ਼ ਜੈਕਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ: ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ' ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, "ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗੁੰਝਲਾਂ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੀ।"

ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲਾ ਕਦੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ-ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝੜਪ ਹੋ ਗਈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਨੇ ਕਹਿਰ ਦੇ ਦਿਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕਥਿਤ ਵਿਤਕਰੇ 'ਤੇ ਭੜਕਾਊ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਕਾਰਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਸਮੇਤ ਚੌਕ ਮਹਿਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਤੋਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1983 ਵਿੱਚ, ਡੀਆਈਜੀ ਏਐਸ ਅਟਵਾਲ ਦਾ ਦਿਨ-ਦਿਹਾੜੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਰਿਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਿਲੀ ਸੀ।

ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ

ਇਸ 10 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਗਿਣਤੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਈ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਵੱਧ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਬਰਾੜ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਸੈਂਕੜੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਲੜਾਕੇ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਸੂਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਫਸ ਗਏ ਅਤੇ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਮਾਰਕ ਟੱਲੀ ਅਤੇ ਸਤੀਸ਼ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲਗਭਗ 492 ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਫੌਜ ਦੇ 83 ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਅਤੇ 220 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਨਿਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ

ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਐਨ.ਐਨ. ਵੋਹਰਾ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਸਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਮੰਨਿਆ, ਸਗੋਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਭੇਜਣ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਵੀ ਮੰਨਿਆ। ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵੱਡੇ ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।

ਸਿੱਖ ਬਾਡੀਗਾਰਡਾਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕੀਤੀ ਹੱਤਿਆ

'ਇੰਡੀਆ ਆਫਟਰ ਗਾਂਧੀ' ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ, ਰਾਮਚੰਦਰ ਗੁਹਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ - ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਬਾਡੀਗਾਰਡਾਂ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਫਦਰਜੰਗ ਰੋਡ ਵਾਲੇ ਨਿਵਾਸ ਤੋਂ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਟੇਨ ਗਨ ਤੋਂ 25 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਕਤਲ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸਾ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।

• 

  ਗੰਦਗੀ ਵੇਖ ਭੜਕੇ ਮੰਤਰੀ, ਲਾਪਰਵਾਹ ਅਫਸਰਾਂ 'ਤੇ ਲਿਆ ਸਖਤ ਐਕਸ਼ਨ

  Punjab

• 

  ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸੁਆਦ, ਮਿਡ-ਡੇਅ ਮੀਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਅ

  Punjab

• 

  ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਦਮ: ਨਸ਼ੇ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ ਫੋਕਸ-ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੈਸਲਾ

  Punjab

• 

  ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮਾਨ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਬਨਿਟ ਬੁਲਾਈ, ਡਰੱਗਜ਼ ਦੀ ਜੰਗ 'ਤੇ ਵੱਡਾ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ

  Punjab

• 

  ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਦੀ ਉਮਰ ਵਧਾ ਕੇ ਕੀਤੀ 65 ਸਾਲ, ਮਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫੈਸਲਾ 

  Punjab